संसददेखि शार्क ट्यांकसम्म:स्वादको संघर्ष : शान्ताको अचार,स्वाद मात्र होइन, चेतना बोकेको अचार

काठमाडौं ।संसदको रोस्ट्रमबाट सामाजिक न्यायका पक्षमा आवाज बुलन्द पार्ने शान्ता चौधरी अब उद्यमशीलताको नयाँ रोस्ट्रममा उभिएकी छन्। टेलिभिजन रियालिटी शो ‘शार्क ट्यांक नेपाल’ को चम्किलो मञ्चमा उनले आफ्नाे व्यवसायिक सपना ‘शान्ताको अचार’ प्रस्तुत गरिन्। परम्परागत नेपाली स्वाद, महिलाको सशक्तीकरण र स्थानीय उत्पादन प्रवर्द्धन गर्ने उनीका उद्देश्यहरूले शार्कहरूलाई त प्रभावित पारे, तर लगानी भने जुट्न सकेन।

शान्ता चौधरीका लागि यो केवल अचार बेच्ने विषय थिएन। यो अभियान महिलाहरूलाई स्वरोजगारमार्फत सशक्त बनाउने, स्थानीय कृषकहरूको आय अभिवृद्धि गराउने र नेपाली स्वादको संरक्षण गर्दै विश्व बजारसम्म पुर्याउने थियो। तर, लगानीकर्ताहरूले दीर्घकालीन सामाजिक मूल्यको सट्टा छोटो अवधिको फाइदालाई प्राथमिकता दिए। नतिजा—शार्कहरूबाट कुनै लगानी प्रस्ताव प्राप्त भएन।

शान्ताको अचारले हालसम्म ५० भन्दा बढी महिलाहरूलाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा रोजगार दिएको छ। वार्षिक करिब १५ लाख रुपैयाँको बिक्री गरिरहेको यस व्यवसायमा महिलाहरू र कृषकहरूको सहकार्यले स्थानीय अर्थतन्त्रमा सकारात्मक प्रभाव पारिरहेको छ। तर, ‘तेजीले मुनाफा दिने’ स्पष्ट मोडेल नदेखिएकाले लगानीकर्ताहरू पछि हटे।

नेपालको स्टार्टअप इकोसिस्टममा अझै संरचनात्मक कमजोरीहरू छन्। मुलुकका कुल व्यवसायमध्ये मात्र ८ प्रतिशत महिला नेतृत्वमा छन्। स्टार्टअपहरूको ७० प्रतिशतभन्दा बढी लगानीको अभावमा संघर्षरत छन्। सामाजिक उद्यमहरूलाई लक्षित गर्ने लगानी फण्ड र अनुकूल वातावरणको समेत अभाव छ।

अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा भने सामाजिक उद्यमहरूलाई प्रवर्द्धन गर्ने परिपाटी मजबुत छ। २०२३ मा मात्र ESG (Environment, Social, Governance) मूल्यमा आधारित व्यवसायहरूमा ५०० अर्ब अमेरिकी डलरभन्दा बढी लगानी गरिएको तथ्यांक छ। ‘टम्स शूज’ र ‘बम्बु स्ट्र’ जस्ता व्यवसायहरूले ठूलो लगानी आकर्षित गरेका छन्। यद्यपि नेपालमा सामाजिक मूल्यलाई व्यावसायिक सफलताको आधार मान्ने सोच अझै कमजोर छ।

विश्लेषकहरूका अनुसार यस्ता सामाजिक व्यवसायहरूलाई प्रोत्साहन गर्न लगानीकर्ताहरूको सोचमा परिवर्तन आवश्यक छ। दिगो विकास र सामाजिक प्रभावलाई लगानीको आधार बनाउनु पर्छ। साथै सरकारले सामाजिक उद्यमहरूका लागि कर छुट, अनुदान र सहुलियतपूर्ण ऋण नीति ल्याउन जरुरी देखिन्छ। महिला उद्यमशीलता प्रवर्द्धन गर्न विशेष फण्ड स्थापना गर्नु पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ।

शान्ता चौधरीको ‘शान्ताको अचार’ ले नेपाली उद्यमशीलताको एउटा कडुवा यथार्थ उजागर गरेको छ। सामाजिक रूपान्तरणका प्रयासहरू अझै लगानीकर्ताहरूको प्राथमिकतामा पर्न सकेका छैनन्। तर, यस्ता प्रयासहरूकै जगबाट समावेशी, दिगो र सामाजिक रूपमा उत्तरदायी उद्यमशीलताको आधार बन्न सक्छ।

“यो अचार केवल स्वाद मात्र होइन, नेपाली महिलाको संघर्ष, स्वरोजगार र आशाको प्रतीक हो। हाम्रा बजार र लगानीकर्ताहरूले यस्ता कथाहरू बुझ्न थाले भने मात्र साँचो उद्यमशीलता संस्कृतिको विकास सम्भव छ।”